वीर सावरकर विज्ञान, वेद आणि डॉ. आंबेडकर..

भारत हे महान सुधारक, स्वातंत्र्यसैनिक, राज्यकर्ते आणि ऋषींचे घर आहे ज्यांनी समाजाच्या उन्नतीसाठी आणि आपल्या भव्य राष्ट्राचे अत्याचार, शोषण आणि सांस्कृतिक अधोगतीपासून संरक्षण करण्यासाठी मोठे त्याग केले आहेत. या वीर शक्तींनी भारताचे अनेक आक्रमणांपासून तसेच अंतर्गत शत्रूंपासून रक्षण केले. त्यांनी इतर गोष्टींबरोबरच विध्वंसक वृत्तीचे उच्चाटन करून आणि वेगवेगळ्या व्यक्तींचे राष्ट्रीय चारित्र्य विकसित करून समाजाला जोडण्याचा प्रयत्न केला आहे. स्वातंत्र्यवीर सावरकर हे असेच एक बहुआयामी व्यक्तिमत्व होते ज्यांनी महान भारतासाठी अनेक आघाड्यांवर काम केले, एकतेला प्राधान्य दिले, वैज्ञानिक दृष्टिकोन बाळगला आणि “राष्ट्र प्रथम” वृत्ती राखली.

कपटी कम्युनिस्ट, लिब्रान्डु तसेच अनेक राजकीय व्यक्तींचा अनेक महान स्वातंत्र्यसैनिक, संरक्षण दल आणि ऋषींनी देशासाठी केलेल्या समर्पणावर प्रश्नचिन्ह उभे करण्याचा इतिहास आहे. वीर सावरकर हे उच्च जातीचे असल्याने त्यांच्याबद्दल सतत खोटे विमर्श उभे करून लक्ष केले गेले. अशीच एक खोटी कहाणी अशी होती की त्यांनी केवळ उच्च जातीच्या हिंदूंसाठी काम केले.

चला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांशी त्यांचे नाते जाणून घेऊया.

डॉ. भीमराव आंबेडकर आणि स्वतंत्रवीर सावरकर हे दोघेही भारतीय समाजसुधारक होते ज्यांनी समाजातील असमानता आणि अन्यायाविरुद्धच्या लढाईत महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. जरी त्यांचे विचार आणि दृष्टिकोन काहीसे वेगळे असले तरी, दोघांनीही सामाजिक परिवर्तनात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. सावरकरांच्या पुढाकाराने, २३ जानेवारी १९२४ रोजी हिंदू महासभेची स्थापना झाली आणि तीन ठराव पारित करण्यात आले, त्यापैकी एक अस्पृश्यतेला बेकायदेशीर ठरवण्याच्या प्रयत्नांना संबोधित करत होता. स्वतःच्या पुढाकाराने, सावरकरांनी रत्नागिरीमध्ये सामूहिक भजन, सामायिक जेवणाचे कार्यक्रम आणि मंदिर प्रवेश यासह अनेक कार्यक्रमांचे नियोजन केले, ज्यांचे उद्दिष्ट हे लोकचळवळ बनवणे होते.

१. जातिव्यवस्थेविरुद्ध लढा

• सावरकरांनी जातिव्यवस्थेला विरोध केला आणि “सर्व हिंदू समान आहेत” ही कल्पना मांडली.
• त्यांनी अस्पृश्यतेविरुद्ध आवाज उठवला आणि मंदिर प्रवेश आंदोलने केली.
• साम्य: दोन्ही नेत्यांनी जातिव्यवस्थेचा विरोध केला आणि समाजातील असमानता दूर करण्यासाठी काम केले.
• विविधता: सावरकरांनी हिंदुत्व आणि राष्ट्रीय एकात्मतेवर अधिक जोर दिला, तर आंबेडकरांनी दलितांच्या अधिकारांवर आणि सामाजिक न्यायावर अधिक लक्ष केंद्रित केले.

4 एप्रिल 1942 रोजी सावरकरांनी आंबेडकरांना पाठवलेला शुभेच्छा संदेश त्यांच्या परस्पर सन्मान आणि सामाजिक सुधारणा चळवळीतील सहकार्याचे एक उदाहरण आहे. हा संदेश त्यांच्या द्वारे एकमेकांना दिलेल्या आदराचे प्रतिक आहे आणि समाज सुधारण्यासाठी त्यांच्या एकत्रित प्रयत्नांचे प्रतिबिंब आहे.संदेशाचा नेमका मजकूर असा आहे:

प्रिय डॉ. आंबेडकर,
तुमच्या देशसेवेसाठी केलेल्या महान कार्याबद्दल मी तुम्हाला हार्दिक शुभेच्छा देतो. तुमच्या अथक परिश्रमाने आणि दृढनिश्चयाने दलित समाजातील लोकांना नव्या दिशेने प्रेरणा दिली आहे. तुम्ही केलेल्या समाजसुधारणांच्या कार्यामुळे भारताच्या भविष्याकडे सकारात्मक दृष्टिकोनाने पाहता येते.तुम्ही जातिव्यवस्थेच्या विरोधात उभे राहून जो संघर्ष केला आहे, तो अत्यंत महत्त्वाचा आणि प्रेरणादायी आहे. तुमच्या नेतृत्वाखाली समाजात मोठे बदल झाले आहेत आणि अजूनही होत राहतील. या कार्यात तुम्हाला यश मिळावे, अशी मी शुभेच्छा देतो.
तुमचा,
वीर सावरकर
(संदर्भ: सावरकर चरित्र, लेखक धनंजय कीर)

सावरकरांनी अशा गैरसमजुतींवर जोरदार टीका केली: स्पर्श झाल्याने विटाळ होतो, धर्म लयास जातो, अमक्याने तमक्याला स्पर्श करू नये, एखाद्याची सावली पडली, तर बाटले जाऊ, यांसारख्या भ्रामक कल्पनांवर सावरकरांनी सडेतोड टीका केली. सावरकर म्हणतात,”जर त्यांच्या स्पर्शाने तुम्ही बाटले जात असाल, तर तुम्हाला आणि त्यांना बनवणारा तुमचा देव हा आधीच बाटला गेला आहे.

जरी आंबेडकर रत्नागिरीत सावरकरांचे कार्य पाहण्यासाठी येऊ शकले नाहीत, तरी आंबेडकरांनी सावरकरांना लिहिलेल्या पुढील पत्रात त्यांच्या कार्याचे महत्त्व व्यक्त केले आहे.

डॉ. आंबेडकरांनी सावरकरांना लिहिलेले पत्र..
आपण समाज सुधारणेच्या क्षेत्रायचे काम करीत आहात त्याविषयी अनुकूल अभिप्राय देण्याची ही संधी मी घेत आहे. जर अस्पृश्य वर्ग हिंदुसमाजाचा अभिन्न भाग व्हायचा अभेल तर नुसती अस्पृश्यता जाऊन भागणार नाही.चातुवर्ण्याचे उच्चाटन झाले पाहिजे, ज्या लोकांना ह्याची आवश्यकता पटली आहे, त्यापैकी आपण एक आहात हे सांगावयास मला आनंद वाटतो. (धनंजय कीर लिखित डॉ.आंबेडकर चरित्र, पृष्ठ २३९ सहावी आवृत्ती)

वेदोक्तबंदीविरुद्ध सावरकरांचे विचार आणि कृती

वेदोक्तबंदी – ज्या हिंदूला वेदाध्ययनाची इच्छा असेल, त्यास ते करता आले पाहिजे, मग तो कुठल्याही जातीचा असो. धर्माच्या नावावर होणारे अनिष्ट कर्मकांड आणि स्पृश्यांची पूर्वस्पृश्यांवर (सावरकर ‘अस्पृश्य’ऐवजी ‘पूर्वास्पृश्य’ म्हणत) होणारी दंडबाजी बंद झाली पाहिजे. खरा वैदिक धर्म सर्वसामान्यांपर्यंत पोहोचणे गरजेचे आहे. फक्त या गोष्टी केवळ बोलून न दाखवता त्यांनी कृतीदेखील केली. सावरकरांच्या अध्यक्षतेखाली मालवण येथे दि. 19 मे, 1929 रोजी भरलेल्या पूर्वस्पृश्य परिषदेत पूर्वस्पृश्यांना वेदाध्ययनाचा अधिकार दिला आणि यज्ञोपवित (जानवे) यांचेदेखील वाटप केले.

काही राजकीय नेत्यांचा असा दावा आहे की ते ब्रिटिश सरकारचे कठपुतळी होते; जर असे असेल तर सरकारने त्यांच्या साहित्यावर बंदी का आणली? त्यांच्या प्रकाशनांना सार्वजनिक क्षेत्रात येऊ न देणे हे ब्रिटिशांच्या भीतीचे स्पष्ट संकेत आहे आणि आजही अनेक राजकीय नेते ब्रिटिश वारशाचे पालन करतात. ब्रिटिशांनी सावरकरांच्या खालील पुस्तकांवर बंदी घातली:

१) मॅझिनीचे चरित्र (मराठी) – १९०८.
२) १८५७ चे स्वातंत्र्यसमर (Indian War of Independence) इंग्रजी – १९०९.
३) उ:शाप – नाटक – १९२७.
४) डॉ. नारायणराव सावरकर यांनी चालवलेले ‘ श्रद्धानंद ’ हे साप्ताहिक ब्रिटिशांनी १० मे १९३० रोजी बंद केले. या साप्ताहिकात स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांचे अनेक लेख प्रकाशित होत असत.
५) जुलै १९३१ मध्ये पंजाब सरकारने सावरकरांच्या उर्दूतील चरित्रावर बंदी घातली. त्यानंतर तमीळ, कन्नड आणि मराठीतील चरित्रांवरही बंदी घालण्यात आली.
६) ‘ माझी जन्मठेप ’ या मराठी पुस्तकावर १९३४ मध्ये बंदी घालण्यात आली. २४ ऑक्टोबर, १९४० रोजी त्यांच्या तमिळ भाषेतील चरित्रावर बंदी घालण्यात आली.
७) नोव्हेंबर १९४१ मध्ये ग.पां. परचुरे यांनी लिहिलेल्या संक्षिप्त सावरकर-चरित्रावर बंदी घालण्यात आली.
८) नोव्हेंबर १९४३ मध्ये शि.ल. करंदीकर यांनी मराठीतून लिहिलेल्या सावरकर चरित्रावर बंदी घालण्यात आली.

विज्ञानाचे कट्टर पुरस्कर्ते सावरकर

हिंदुत्वाचा प्रखर प्रचार व मांडणी करणारे स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांची विज्ञाननिष्ठा हा एक वैशिष्ट्यपूर्ण पैलू आहे. ‘विज्ञाननिष्ठा वाढविणे हे बुद्धिवाद्यांचे कर्तव्य व धर्म आहे,’ असे सांगताना सावरकर म्हणतात, ‘ज्या अर्थी आम्हा सुधारकांना हे कळून चुकले आहे, की आमच्या हिंदूराष्ट्राच्या गळ्यासच तात देणाऱ्या या पोथीजात जातभेदांचा नि:पात केल्यावाचून हिंदूराष्ट्राचा अभ्युदय होणे असंभाव्य आहे, त्या अर्थी आम्ही बुद्धिवादी, विज्ञानवादी सुधारकांनी सर्व प्रकारचा धार्मिक भाबडेपणा, लुच्चेगिरी, मग ती वैदिक असो, वा बायबली असो वा कुराणीय असो वा पुराणीय असो – तिच्या कचाट्यातून मानवी बुद्धीला मुक्त करणे हेच पवित्र धर्मकृत्य आहे व त्यातच मनुष्यजातीचे कल्याण आहे.’, अशा शब्दात आपली विज्ञाननिष्ठा स्वातंत्र्यवीर सावरकरांनी प्रकट केली आहे.

असे कठोर मत प्रकट करत असतानाच ते आपल्या सनातन धर्माचेही प्रकटीकरण तितक्याच प्रखर शब्दात करतात. ते म्हणतात, ‘असतो मा सद्गमय। तमसो मा ज्योतिर्गमय। मृत्योर्मामृतं गमय । तसेच, ‘ॐ सहनाववतु सहनौभुनक्तु सहवीर्यं करवावहै’ किंवा ‘सत्यमेव जयते’ वा ‘दीपज्योतिर्नमोस्तुते’ असं म्हणणारा आपला धर्म विज्ञानाच्या विरोधात जातच नाही. तो विज्ञानाला पूरकच आहे. आपण त्या सावरकरांचे अनुयायी बाळ जेरे म्हणतात, स्वा. सावरकर हे विज्ञानवादी विचारांचे होते. अध्यात्मिकता ही त्यांची वैयक्तिक आवड होती. पण समाजाचे नियम हे आध्यात्मिकतेवर आधारित असू नयेत असे त्याचे मत होते.

सावरकर म्हणतात, ‘जे जे सृष्टीनियम आणि जी जी वैज्ञानिक सत्ये आज मनुष्याच्या ज्ञानाच्या आटोक्यात आलेली आहेत, त्यास आम्ही सनातन धर्म म्हणतो. प्रकाश, उष्णता, गती, गणित, ध्वनी, विद्युत, चुंबक, रेडियम, शरीरवैद्यक, यंत्र, शिल्प यांचे जे नियम आज ज्ञात आहेत, तो खरा सनातन धर्म होय…….. ‘प्रश्न उरला मनुष्यामनुष्यामधील शिष्टाचाराचा. परिस्थितीभेद झाला की हे निर्बंध बदलणेच इष्ट आहे. यामुळे मनुष्याचे झाडून सारे ऐहिक व्यवहार, नीति, रीती, निर्बंध हे त्यास या जगात हितप्रद आहेत की नाहीत याच कसोटीने ठरविले पाहिजेत, पाळले पाहिजेत. परिस्थितीनुसार परिवर्तिले पाहिजेत. असे मानवी व्यवहार सनातन असणेच शक्य नाही.’ (किर्लोस्कर: १९३४ ते १९३७, सावरकरांचे सामाजिक विचार: पृष्ठ ४१ ते ५२)

भारतीय दंड संहितेच्या कलम ५१अ मध्ये वैज्ञानिक मानसिकता, मानवता, जिज्ञासा आणि सुधार हे नागरिकाच्या मूलभूत कर्तव्याचा पाया आहे, असे अधोरेखित केले आहे. सावरकरांचे विज्ञानवादी विचार हे संविधानानी स्वीकारल्याचे यातून दिसून येते.

जरी अनेक राजकीय व्यक्ती आणि कम्युनिस्ट वीर सावरकरांचा तिरस्कार करतात, तरी स्वातंत्र्याच्या लढाईतील त्यांची कामगिरी, हिंदूंना एकत्र आणण्याची त्यांची क्षमता, जातीव्यवस्थेविरुद्ध लढा आणि त्यांच्या बहुआयामी चारित्र्याने त्यांना राष्ट्रीय नायक बनवले आहे. या महान व्यक्तिमत्वाला कोटी कोटी प्रणाम.

लेखक :- पंकज जगन्नाथ जयस्वाल